योग विभिन्न किसिमका हुन्छन् । योगका विधी, त्यसको फाइदा पनि फरक फरक हुन्छ । बालबालिका एवं किशोरकिशोरीले विशेष किसिमका योग अभ्यास गर्न सक्छन् । खासगरी उनीहरु गर्ने योगबाट बौद्धिक क्षमता बढाउने एवं मानसिक स्वस्वस्थ्य राम्रो बनाउने काइदा सिक्न सकिन्छ ।
खासमा योग गर्ने उमेर भनेकै बाल्यकालमा हो । बाल्यकालमा एवं किशोरवयमा शरीर लचिलो हुन्छ । कुनै जटिल रोग लागेको हुँदैन । दीर्घ रोगले समातेको हुँदैन । यो उमेरमा हामीसँग अथाह उर्जा हुन्छ । त्यसैले यतिबेला हामी जस्तोसुकै योगअभ्यास पनि गर्न सक्छौं । जटिल भनिने योगहरुमा पनि आफुलाई निपूर्ण बनाउन सक्छौ ।
भोलि जब हामी वयस्क हुन्छौं । बुढाबुढी हुन्छौ । त्यसबेला कतिपय रोग र शारीरिक अवस्थाको कारण हामीले धेरै किसिमको योग अभ्यास गर्न सक्दैनौ । जबकी अहिलेदेखि गर्न थाल्ने हो भने जीवनभर त्यस किसिमको अभ्यास गर्न सकिन्छ ।
योग भनेको शरीरको समूचित व्यायामको एक सर्वोत्तम विधी हो । शरीरलाई प्राकृतिक रुपमा बलियो, तन्दुरुस्त, निरोगी बनाउनका लागि योग उपयोगी हुन्छ । तर, यसले शारीरिक रुपमा मात्र हामीलाई निरोगी बनाउने होइन, मानसिक रुपमा पनि तगडा बनाउँछ । तन र मनको शुद्धिकरणका लागि योग उपयोगी हुन्छ ।
कतिपय योग विधीहरु यस्ता हुन्छन्, जसले मस्तिष्कलाई स्वस्थ्य राख्छ । स्मरण क्षमता बढाउँछ । त्यसो त शरीर बलियो, निरोगी भएपछि यसैपनि मानसिक रुपमा हामी स्वस्थ्य हुन्छौं । जब शरीर रोगी छ, समस्याग्रस्त छ, तब हामी चाहेर पनि कतिपय कुरा ग्रहण गर्न सक्दैनौ । स्मरण गर्न सक्दैनौ ।
त्यसैले फुर्सदको यो समयमा हामीले आफुलाई योगमा लगाउन सक्छौं । योग, ध्यान, प्राणायम जस्ता प्राकृतिक विधी छन्, जसले हामीलाई निरोगी, तन्दुरुस्तका साथसाथै सकारात्मक र खुसी पनि बनाउँछ ।
शारीरिक स्वस्थ्यका लागि
योगले बच्चाको शारीरिक विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । यसले उनीहरुको शरीर लचिलो, फुर्तिलो र बलियो हुन्छ । बाल्यकालबाटै फिट एन्ड फाइन राख्नका लागि योग महत्वपूर्ण हुन्छ ।
एकाग्रता बढाउँछ
योगले शरीरको विकार हटाउँछ । रक्तप्रवाह सुचारु हुन्छ । जब शरीर स्वस्थ्य हुन्छ, मानसिक रुपले पनि बच्चाहरु स्वस्थ्य हुन्छन् । त्यस्तै योग एवं ध्यानले मस्तिष्क र मनलाई एकाग्रता बढाउन सहयोग गर्छ । परिणामतः उनीहरु पढेको कुरा सजिलै स्मरण गर्न सक्छन् ।
रोगसँग लड्ने क्षमता बढाउने
नियमित योगले बच्चाको रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता पनि बढाउँछ । किनभने योगले आन्तरिक अंगलाई प्राकृतिक रुपमै बलियो र तन्दुरुस्त बनाउँछ । परिणमतः वाह्य रोगले आक्रमण गर्न सक्दैन ।
योग सिक्नका लागि सबैभन्दा पहिलो त आफुले समय निर्धारण गर्नुपर्छ । खासगरी विहानको समयमा योग गर्नु सर्वोत्तम हुन्छ । त्यस्तै साँझमा पनि योग गर्न सकिन्छ । दिउँसो आफुलाई फुर्सद मिलाएर समेत योग गर्न सकिन्छ । अर्थात योग गर्नका लागि कुनै निश्चित समय यही हुनुपर्छ भन्ने छैन । बिहानको समय चाहि सर्वोत्तम मानिन्छ ।
यो पनि पढ्नुहोस्
सन् २०१२ मा अमेरिकन जर्नल चाइल्ड डेभलोपमेन्टमा प्रकासित एक रिपोर्ट अनुसार सानै उमेरदेखि बुवाआमाको झगडा झेल्दै आएका बच्चाहरुमा पछि मानसिक समस्या देखापर्ने गर्छ । उनीहरुमा डिप्रेसन, एन्जाइटी जस्ता समस्या निम्तने भय रहन्छ । त्यती मात्र होइन, बुवाआमाको झगडाको कारण उनीहरुमा केही नयाँ सिक्ने र बुझ्ने क्षमतामा पनि कमी आउँछ । उनीहरु इमोशनली डिस्टब्र्ड हुनपुग्छन् ।
बुवाआमाको झगडाले बच्चामा हीनताबोध पैदा गर्छ । बालबच्चाले आफ्ना आमाबुवालाई भरपर्दो र विश्वसनिय पात्र ठानेका हुन्छन् । जब दुबै जुध्न थाल्छन्, बच्चाले आफ्नो भरोसा गुमाउँछ । उनीहरु आफुलाई निरिह ठान्न पुग्छन् । यसले गर्दा उनीहरुको आत्मसम्मान पनि ठेस लाग्छ । उनीहरु हीनाबोधले ग्रस्त हुन पुग्छन् ।
व्यवहारिक जीवन चलाउने क्रममा दम्पतीबीच केही मतभेद रहन्छ । उनीहरु त्यही विषयमा भनाभन गर्छन् । त्यही भनाभनले मनमुटाव हुन्छ ।
दम्पतीबीच झगडा त हुन्छ नै । यद्यपि उनीहरुको झगडाको शैली कस्तो छ, त्यो चाहि दुबैको बौद्विक स्तर, समझदारी, भावनात्मक सम्बन्ध, परिपक्कता आदिमा निर्भर गर्छ । कतिपय दम्पती सानो निहुँमा यसरी झगडा गर्छन्, मानौं उनीहरु महाभारतको युद्धमा होमिएका हुन् । कतिपय दम्पती ठूलै निहुँमा पनि यसरी झगडा गर्छन्, जो कसैले सुँइको समेत पाउँदैनन् ।
दम्पतीबीचको झगडा पनि भिन्न भिन्नै हुन्छ ।
कतिपय दम्पतीमा आर्थिक, पारिवारिक आदि कारणले झगडा हुन्छ । यस्तो झगडा उनीहरु गुपचुप ढंगले गर्छन् । झगडाबाट दुबै एउटा निष्कर्षमा पनि पुग्छन् । अर्थात उनीहरुको झगडा भनेको समस्याको निकास पनि हो ।
कतिपय दम्पती शंका, उपशंका आदि कारणले झगडा हुन्छ । अत्यान्तै सामान्य निहुँमा पनि उनीहरु जोड–जोडले झगडा गर्छन् । चिच्याउँछन् । हातपात लगाउँछन् । उनीहरुको झगडाले कुनै समस्याको हल त गर्दैनन् नै अरु निहुँ पैदा गरिदिन्छ ।
दम्पतीहरु एकअर्कासँग हार्न चाहँदैनन् । आफुले भनेको वा बुझेको कुरा सही हो भन्ने ठान्छन् । हरेक कुराको निर्णय आफुलाई केन्द्रित गरेर गर्छन् । यसरी आपसी दम्भ र अहंकारले श्रीमान–श्रीमतीलाई झगडा गर्न उक्साउँछ । उनीहरु त आफ्नो रिस पोख्न वा आफ्नो जिद्दी नछाड्नका लागि झगडा गर्छन् ।
यस्तो अवस्थामा एकले अर्कालाई जति गाली गर्न र होच्याउन सक्यो, उत्ति सन्तुष्ट अनुभव गर्छन् । तर, उनीहरुको झगडाको साक्षी बनिरहेका बालबच्चाको हालत ?
आमाबुवाको झगडाले सबैभन्दा बढी असर गर्ने भनेको बालबच्चालाई हो । उनीहरुको लागि बुवा पनि उत्तिकै प्यारो हुन्छ, आमा पनि । दुबैबाट उनीहरुले समान माया र सुरक्षा अनुभव गरेका हुन्छन् । त्यसैले आमा होस् वा बुवा कसैले झगडा गरेको उनीहरुलाई स्विकार्य हुँदैन ।
जब आमाबुवा झगडा गर्न थाल्छन्, बच्चाहरुले त्यसको हल खोज्न सक्दैनन् । बुवाआमा दुबै आपसमा रिसाएपछि, झगडा गरेपनि उनीहरुले आफुलाई थप निरिह र असुरक्षित मान्न थाल्छन् ।
आमाबुवा झगडा गरिरहँदा उनीहरु के गर्ने, के नगर्ने भन्ने द्विविधाग्रस्त पीडाबाट गुज्रिरहेका हुन्छन् । यसले उनीहरुलाई मानसिक आघात पुग्ने गर्छ ।
आमाबुवा झगडा गर्दा बच्चाहरु त्यसको कारण र समाधान खोज्न सक्दैनन् । झगडा कसरी साम्य बनाउने भनेर सोच्न पनि सक्दैनन् । उनीहरुमा यसले बेग्लै किसिमको छटपटी पैदा गर्छ ।
उनीहरु अशान्त रहन्छन् । मन बेचैन हुन्छ । न पढ्न मन लाग्छ, न खान । न साथीभाईसँग खेल्न, न मनोरञ्जन गर्न नै । बुवाआमाको झगडाले उनीहरुलाई उदास तुल्याउँछ ।
