छन्दबहादुर पहराई मगर
पौराणिक कथन अनुसार सृष्टिकर्ता भगवान ब्रह्माजीले पहिला तेत्तिस कोटी देवताको सृजना गरे तर कसैले पनि थप सृष्टिलाई अगाडी बढाउन सकेनन त्यसपछि पुनः तेत्तिस कोटी देवीहरुको उत्पत्ति भयो र एक आपसमा प्रजनन प्रक्रियामा सहभागी भई बल्ल संसार थामियो । चाल्स डार्बिनको क्रमिक विकासमा आधारित सिदान्त अनुसार आवश्यकता र समयले क्रमिकरुपमा महिला र पुरुषको जन्म भयो अर्थात् निर्माण भयो । भौतिकवादको सिदान्त अनुसार पनि दुई विपरीत तत्वहरुको एकताको नियम अनुसार महिला पुरुष एक अर्कामा जरुरी हुन गयो । त्यसैले नर र नारी एक रथका दुई पांग्रा हुन् एक नभई अर्कोको अस्तित्व समाप्त हुन्छ । यति हुँदाहुँदै पनि समाजमा महिलाले पुर्याएको योगदानको चर्चा पुरुषको तुलनामा मधुरो भएको छ । साच्चै भन्ने हो भने महिलाहरुले समाजमा पुर्याएको योगदान उल्लेखनीय छ ।
महिलाहरुले घरमा पुर्याएको योगदान, समुदायमा गरेको योगदान, जागिरेको रुपमा, आमाको रुपमा, दिदीबहिनीको रुपमा, छोरी, कामदार, नेता र एक नागरिकको रुपमा प्रदान गरेको योगदान एउटा उत्सवको रुपमा मान्न सकिन्छ । अहिले आएर विस्तारै हरेक स्थानका महिलाहरु कमसेकम एक ठाउँमा भेला हुने अवसर र अधिकार प्राप्त गरेका छन् । समाज रुपान्तरण गर्नका लागि महिलाहरुले साना साना कामबाट पनि भुमिका निभाइरहेको देखिन्छ । जकार्ता र इन्डोनेसियाका महिलाहरु आफ्ना–आफ्ना गाउँमा नियमित भेला भएर पोषण, परिवार नियोजन र बच्चा स्याहारसुसार बारे छलफल गर्थे ।
हाम्रो समाजमा पनि महिला स्वास्थ्य स्वयं सेविकाहरुले स्वास्थ्यमा पुर्याएको योगदान कम महत्वपूर्ण ठान्न हुँदैन । साउथ अफ्रिकाका महिलाहरुले रंगभेदको अन्त्य गर्नका लागि दिएको योगदान, भारत र बंगलादेश देशका महिलाहरुले गाई र रिक्सा खरिद गर्नका लागि साना साना ऋण लिएर आफ्नो जीविका चलाउने योगदान पनि उल्लेखनीय मानिन्छ । महिलाहरुको योगदानको मूल्यांकन चाहे अर्थशास्त्री होउन वा इतिहासकार वा संस्कृतिविद वा नेता सबैले यो बुझ्न जरुरी छ कि जन्म दिने, हुर्काउने, खाना पकाउने, कपडा धुने, घर सफा गर्ने, पाहुनालाई सत्कार गर्ने, श्रीमानको सहयोगी बन्ने, कृषि कर्म गर्नेदेखि कम्पनी र देश चलाउने सम्मको योगदान समाज विकासमा अतुलनीय सहयोग प्रदान छ भनेर भुल्न हुन्न ।
कुनै पनि पुरुषको उच्च सफलतामा महिलाको योगदान रहेको हुन्छ । माक्र्सलाई संसारको माक्र्स भनेर चिनाउने कुरामा सहयोग गर्ने उनकै श्रीमती जेनी माक्र्स हुन्, माओत्सेतुङलाई सहयोग गर्ने पनि उनकै श्रीमती चिमलिङ हुन् । हाम्रै देशमा पनि विपी कोइराला, गणेशमान सिंह, पुष्पलाल जस्ता नेताहरुलाई अहोरात्र खटेर श्रीमतीले सहयोग गरको इतिहाहस विर्सन हँुदैन । पुरुषहरु विदेशमा एकसरो कमाइ गर्न गएका हुन्छन् भने महिलाहरुले घरको रेखदेख र हेरचाह गर्ने कुरा कम मूल्यवान छैनन् । महिलाहरुलाई सुत्केरी हुँदा महिला नै सहयोगी भएर पु¥याएको सेवा, नर्स भएर अस्पतालमा विरामीलाई पु¥याएको सेवा, बालविकासमा बाल शिक्षा सहयोगीको रुपमा प्रदान गरेको सेवा होस कि हेल्थपोस्टमा ग्रामिण स्वास्थ्य कार्यकर्ता भएर पुर्याएको सेवा कमसल मान्न सकिदैन ।
महिलाहरु धर्म संस्कार, रितिरिवाज र सामाजिक मूल्य मान्यतालाई जोगाउन निरन्तरता दिनेदेखि पुरुषको अस्तित्व जोगाइदिने योगदान महिलाबाटै भएको हुन्छ । यति धेरै लेखेरै नसकिने, भनेर नसकिने, गनेरै नसकिने जस्ता तमाम योगदान छन तर पनि महिलालाई अहिले सम्म पनि किन दोस्रो दर्जाको नागरिकमा हेर्ने गरिन्छ यो चिन्ताको विषय बनेको छ ।
मानव अधिकार उल्लङ्घनका सिकारमा महिला
मान्छे जन्मेर स्वतन्त्र र भय मुक्त, भोक मुक्त, शोक मुक्त वातावरणमा सम्मान साथ बाच्न पाउनुपर्ने हो तर हाम्रो समाजमा अझै पनि महिलाहरुलाई त्यो वातावरण तयार हुन सकिरहेको छैन । पुरुषको तुलनामा महिलाहरु रोगले मरिरहेका हुन्छन् भने आफैले जन्माएको बच्चा कुपोषणले ग्रस्त भएको आफ्नै आँखाले हेर्न बाध्य हुन्छन् । महिलाहरु पुरुषको तुलनामा शिक्षित हुन नसक्नु आफ्नै बाबुआमा र दाजुभाईबाट स्कूल जान लामो समयसम्म बन्चित हुँदै आए । उनीहरुलाई अनेक प्रलोभन देखाएर वेश्यावृत्ति गर्न बाध्य पारिन्छ ।
धेरै समयसम्म संसारभरीका देशहरुले महिलाहरुलाई मतदान गर्नबाट रोक लगाउने काम भयो । अहिले पनि विकट दुर्गम गाउँमा गृहिणी महिलाहरुले डाक्टरको मुखसम्म देख्न पाएका छैनन भने उनीहरुको उपचार गर्ने कि नगर्ने भन्ने बारे पुरुषको इच्छामा भर पर्नु पर्ने अवस्था अझै जीवितै छ । विवाहमा दाइजो कम ल्याएको भनेर कुटाई खानु पर्ने, घरबाट हेला हुनुपर्ने नातागोतामा अपमानित हुनु पर्ने, मट्टीतेल खन्याएर श्रीमतीलाई मार्ने यस्ता मानवाधिकार उल्लङ्घनका जघन्य उदाहरण हुन् । आफ्नै समाजका दाजुभाईबाट बलात्कृत हुने हजारौं महिलाहरु छन् । अझ दुःखद् कुरा के हो भने आफ्नै बाबु र दाजुभाईबाटै यौन हिंसाका सिकार भएका समाचार सुन्नमा आउनु दुर्भाग्य हो ।
विश्वभरी १४ वर्ष देखि ४४ वर्ष सम्मका महिलाहरु हिंसाको सिकार हुन बाध्य छन् । महिलाहरु घरेलु हिंसाको कारण घरमै मृत्यु हुने र आत्महत्या गर्न बाध्य हुने यो उनीहरु प्रतिको चरम मानव अधिकार उल्लङ्घन हो । हाम्रो समाजमा छोरी जन्माएको कारण महिला भोकै बस्नुपर्ने र पुरुषको कुटाइबाट अंगभंग हुनुपर्ने र बाँझोपन भएको कारण घरमा हेला हुनुपर्ने समाजहरु अझैपनि भेटिन्छ । प्रजनन प्रक्रियाको लागि अत्यन्त आवश्यक महिलाहरुको हुने महिनावारीलाई छाउपडी प्रथाको रुपमा कायम रहनु पनि दुःखद् कुरा हो । सबैभन्दा डरलाग्दो कुरा महिला भएको नाताले यौन हिंसा र बलात्कार हुनुपर्ने तर अपराधीलाई उपयुक्त सजाय नुहने कारणले महिलाहरुको विविध पक्षमा यति धेरै मानव अधिकार उल्लङ्घन भएका छन् कि यस लेखमा वर्णन गरेरै साध्य छैन ।
समाधानका प्रयासहरु
महिलाहरुलाई अगाडि बढाउनका लागि महिला सशक्तीकरणका कार्यकम संचालन गरिदै आएको छ । लघु वित्त कार्यक्रम, सहकारी, उपभोक्ता समिति, महिला बचत समूह जस्ता कार्यक्रम मार्फत पनि महिलाको नेतृत्व विकासमा सहयोग पुगिरहेको छ । हरेक टोलमा गठन गरिएको आमा समूहको नियमित मिटिङले पनि महिला समुदायलाई चेतना र सहयोग आदान प्रदानमा बल पुगेको पाइन्छ । नेपालको संविधान अनुसार ३३५ महिला तल्लो तहदेखि सदनसम्मको व्यवस्थाले महिलाको भूमिका निकै बढाएको छ । विभिन्न राजनैतिक दलहरुले आफ्नो आफ्नो पकड जमाउनका लागि भएपनि महिला समुदायमा पु¥याएको प्रभाव तथा विभिन्न पदीय दावित्व प्रदान गरेको कारण पनि महिला सशक्तीकरणलाई मदत गरेको छ ।
नेपालको मुलुकी ऐनले घरमा श्रीमती हुँदाहुँदै दोस्रो विवाहको कल्पना नगरेको र कसैले बहुविवाह गरेमा कडा सजायको साथ साथै विवाह समेत बदर हुने कानुनले पनि महिलाको मानवाधिकारमा संरक्षण गरेको छ । हाल आएर छोरा सरह छोरीलाई पनि स्कूल पठाउने प्रचलन बढनु हाम्रो समाजको लागि सुखद् कुरा हो । महिलाहरुलाई अगाडी बढाउने र घरेलु हिंसा अन्त्य गर्ने प्रयासहरु भएता पनि हरेक पुरुषले समाजमा महिलाको महत्व बुझ्न जरुरी छ भने महिलाले महिलालाई दमन गर्ने अपराधिक क्रियाकलापको अन्त्य गर्नुपर्छ ।
निचोड स् मनु स्मृतिमा भनिएको छ कि “यत्र रमन्ते नारी रमन्ते तत्र देवता’’ जुन घरमा नारी रमाउछन् वा खुशी हुन्छन् त्यस घरमा देवताहरु पनि खुशी हुन्छन् अर्थात् देवताको वास हुन्छ भनिएको कथन सबैले अनिवार्य मनन गर्नुपर्छ । महिलाहरुलाई स्वतन्त्र पूर्वक बोल्ने, लेख्ने र सुन्ने अधिकार पुरुष समाज र राज्य पुरुषले प्रदान गर्नुपर्छ । हरेक महिलाहरु स्वास्थ्य र शिक्षित भए भने परिवार तथा समाज बलियो हुन्छ । महिलाहरुलाई हिंसाको सिकारबाट बचाउन सकियो भने, पुरुष सरह भएर महिलाहरुलाई कमाउने अवसर प्रदान गरेमा उसको परिवार अवश्य राम्रो हुने छ । सबैभन्दा दुःख लाग्दो कुरा भनेको बराबर काम गरेर पनि महिलाहरुलाई पुरुषको भन्दा कम ज्याला हुनु अन्याय हो यसलाई हटाएर जानुपर्छ । महिला सृष्टिको वरदान हो र महिला माथि अन्याय भयो भने आफ्नो जन्म दिने आमा माथिको अन्याय हो भन्ने बिर्सनु हुँदैन ।
लेखक नेपाली काँग्रेसका केन्द्रिय नीति, अनुसन्धान तथा प्रशिक्षण प्रतिष्ठानका सदस्य समेत हुन् ।
प्रतिक्रिया
सम्बन्धित खवर
